Nghĩa thứ nhất của bài thơ thuộc về nội dung miêu tả bánh trôi nước khi đang được luộc chín. Nghĩa thứ 2 thuộc về nội dung phản ánh vẻ đẹp, phẩm chất và thân phận của người phụ nữ trong xã hội cũ. Từ sự gợi ý trên em hãy trả lời các câu hỏi sau: a. Với
a. Bánh trôi nước theo nghĩa tả thực
Nếu xét theo nghĩa tả thực thì bài thơ đã khắc họa rất chân thực hình dáng cũng như các công đoạn để tạo nên một chiếc bánh trôi truyền thống. Hình dáng tròn đầy, trắng muốt do được làm từ gạo. Bánh còn có nhân bên trong là đường đen. Khi nặn bánh xong, người làm sẽ luộc chín, trong quá trình luộc, bánh sẽ chìm và nổi lên khi đã chín. Tuy nhiên, do được sản xuất thủ công nên hiếm khi có hai chiếc bánh nào giống nhau trọn vẹn. Mỗi chiếc to nhỏ, tròn méo, lành hay vỡ còn phụ thuộc rất nhiều vào bàn tay khéo léo của người bặn.
b. Bài thơ còn có thể hiểu theo nghĩa thứ hai, đó là miêu tả về cuộc đời và số phận của người phụ nữ trong xã hội xưa.
- Câu 1: “Thân em vừa trắng lại vừa tròn”
Nhà thơ vận dụng rất linh hoạt motip ca dao than thân quen thuộc ‘thân em” khiến cho lời thơ trở thành lời bộc bạch, tâm sự gần gũi của người phụ nữ xưa. Mượn hình ảnh chiếc bánh trôi đầy đặn, hấp dẫn để khắc họa hình ảnh người phụ nữ xinh đẹp, tươi mới và mang vẻ đẹp hấp dẫn đầy quyến rũ. Điệp từ “vừa” có tính chất khắc họa rõ nét và tô đậm hơn vẻ đẹp đấy.
- Câu 2: “Bảy nổi ba chìm với nước non”
Tác giả vận dụng rất khéo léo thành ngữ “bảy nổi ba chìm” vừa miêu tả quá trình luộc bánh nhưng thực chất là ẩn dụ cho số phận chìm nổi, long đong lận đận của người phụ nữ Việt trong xã hội nam quyền xưa.
- Câu 3: “Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn”
Câu thơ thứ ba chính là lời giải thích cụ thể, rõ ràng nhất dành cho câu thứ hai. Sở dĩ cuộc đời của người phụ nữ chìm nổi là bởi vì họ không có quyền được tự định đoạt cuộc đời của mình. Đảo ngữ “rắn nát” nhằm nhấn mạnh hai trạng thái đối lập của cuộc đời con người: rắn – hạnh phúc, đủ đầy, nát – đau thương, tan vỡ. Điều này không khó giải thích bởi cuộc sống của con người xưa, đặc biệt là người phụ nữ bị đẩy vào những vòng tròn kiềm tỏa mang tên “tam cương ngũ thường”, “tam tòng tứ đức”. Họ phải kí thác cuộc sống của mình vào bàn tay điều khiển của những người đàn ông khác. Khi còn trẻ thì phải nghe lời cha, lấy chồng thì phải theo chồng và đến khi chồng chết lại phải nương nhờ vào con trai. Họ mặc nhiên phải sống theo cuộc đời và cảm xúc của người khác mà không có quyền lên tiếng hay phản kháng.
- Câu 4: “Mà em vẫn giữ tấm lòng son”
Cụm “mà … vẫn” thể hiện thái độ kiên định, quả quyết. Hình ảnh “tấm lòng son” được xem là hình ảnh đắt giá nhất trong bài thơ. Đây là biểu tượng cho những phẩm chất, những vẻ đẹp như thủy chung, nghĩa tình, đảm đang, chịu thương chịu khó vốn là đặc trưng của người phụ nữ Việt Nam. Phẩm chất ấy sẽ không phai mờ hay biến đổi dẫu cho bao biến thiên cuộc đời, bao sóng gió vùi dập họ.
c. Với hai nghĩa phân tích ở trên thì nghĩa thứ hai mới là nghĩa quyết định nội dung và thông điệp cần truyền tải của bài thơ. Nghĩa gắn với hình ảnh người phụ nữ, vừa thể hiện giá trị hiện thực sâu sắc vừa có giá trị than thân mãnh liệt.
